Engellilerin Sorunlarının Araştırılması İçin Meclis Araştırma Komisyonu Hakkında Bir Değerlendirme
Yeni Yol Partisi’nin TBMM’de verdiği, engellilerin sorunlarının araştırılmasına yönelik bir komisyon kurulması önergesinin kabul edilmesinin üzerinden zaman geçmeden beklenen Komisyon kuruldu. Engelli bireylerin toplumsal hayata katılımlarının güçlendirilmesi, karşılaştıkları sorunların tespit edilmesi ve bu sorunlara kalıcı çözümler üretilmesi amacıyla bir meclis araştırma komisyonu kurulmasına dair karar, 17 Mayıs 2025 günü, Resmi Gazete’de yayımlandı. Aralarında engelli vekilin de bulunduğu ve engelli bireylerin eğitim, istihdam, ulaşım, sosyal hizmetler ve hak temelli taleplerine dair sorunların tespit edilmesi ve kalıcı çözüm önerileri geliştirilmesini hedefleyen komisyona aşağıdaki üye görevlendirmeleri yapıldı.
Başkan: Eski Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu (AK Parti - İzmir)
Başkanvekili: Eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Jülide Sarıeroğlu (AK Parti - Ankara)
Sözcü: Fatma Öncü (AK Parti - Erzurum)
Kâtip: Fevzi Zırhlıoğlu (MHP - Bursa)
Komisyonun diğer üyeleri ise şöyle sıralandı:
Ramazan Kaşlı (MHP - Aksaray)
Asuman Erdoğan (AK Parti - Ankara)
Aylin Yaman (CHP - Ankara)
Semra Çağlar Gökalp (DEM Parti - Bitlis)
Ayşe Keşir (AK Parti - Düzce)
Erol Keleş (AK Parti - Elazığ)
Bünyamin Bozgeyik (AK Parti - Gaziantep)
Elvan Işık Gezmiş (CHP - Giresun)
Hikmet Yalım Halıcı (CHP - Isparta)
Elif Esen (AK Parti - İstanbul)
Yücel Arzen Hacıoğulları (AK Parti - İstanbul)
Yüksel Taşkın (CHP - İstanbul)
Ömer Faruk Gergerlioğlu (DEM Parti - Kocaeli)
Latif Selvi (Yeniden Refah Partisi - Konya)
Burhanettin Kocamaz (İYİ Parti - Mersin)
Emre Çalışkan (AK Parti - Nevşehir)
Mehmet Ali Cevheri (AK Parti - Şanlıurfa)
Ali Karaoba (CHP - Uşak)
Komisyon kurulduğu hafta içinde toplantılara başladı ve ilk toplantıda Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünden ve Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğünden yetkililerini dinledi.
Bu Komisyon, engelliler hakkında kurulan ilk Komisyon gibi görülüyor olabilir. Tüm engel gruplarını ele alan Komisyon niteliğinde olduğu doğrudur. Ancak, önceki yıllarda, Meclis’te, engellilik konusunu ele alan araştırma komisyonları kurulmuş olduğunu bilmek gerekir.
16 Aralık 2015 tarihinde, Aile Bütünlüğünü Olumsuz Etkileyen Unsurlar İle Boşanma Olaylarının Araştırılması ve Aile Kurumunun Güçlendirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu da engellilik konusunu ele almıştı. Haziran 2016’da çalışmalarını bitiren bu Komisyonda, bir sunum yapmıştım ve ardından, engellilik politikalarını, engellilik alanının sorunlarını ve çözüm önerilerini içeren raporu yazmak üzere, Komisyonda uzman olarak görev almıştım. Esasen bu rapor, engelliliği ele alması bakımından bir ilktir. Engellilik bölümü raporunda, Komisyon toplantılarına davet edilen ve engellilik alanında çalışan STK’ların yaptıkları konuşmalar ve Komisyona sundukları raporlar son derece önemlidir.
Komisyon raporlanmasının ardından sonuç raporunun, TBMM Genel Kurulunda okunması gerekir. Ne yazık ki Aileyi Araştırma Komisyonun raporu, Genel Kurulda okunmadı. Şu var ki raporda, yersiz ödenen evde bakım aylıklarının geri ödemelerinde ailelerin zorlandığını da yazmıştım ve bu nedenle geçmiş borçların silinmesine yönelik düzenleme yapılması talebine yer vermiştim. Bu talep kısa sürede karşılık bulmuş ve ilki 2017 Ocak ayında, ikincisi 2012 yılında olmak üzere; evde bakım aylığı geri ödemeleri iki kez affolunmuştur.
Engelli örgütlerinin çabaları sonucu 2019 yılında iki ayrı komisyon kuruldu. Bunlar; Down Sendromu, Otizm ve Diğer Gelişim Bozukluklarının Yaygınlığının Tespiti ile İlgili Bireylerin ve Ailelerin Sorunlarının Çözümü İçin Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu ve ALS, SMA, DMD, MS Hastalıklarında ve Kesin Tedavisi Bilinmeyen Diğer Hastalıklarda Uygulanan Tedavi ve Bakım Yöntemleri ile Bu Hastalıklara Sahip Kişiler ve Yakınlarının Yaşadıkları Sorunların ve Çözümlerinin Belirlenmesi Amacıyla Meclis Araştırması Komisyonudur. Her iki komisyon spesifik olarak belirli bir engel gurubu ve/veya hastalık ele alsa da sorunların ve çözümler genel olduğundan, son derece önemlidir.
2019 yılında kurulan her iki komisyonun sonuç raporu, 2021 yılında, TBMM Genel Kurulunda okunmuş olsa da raporlarda yer alan politikaların hayata geçirilmediğini görüyoruz.
Diğer yandan ülkemizde, engelliliği ele alan birçok belge bulunmaktadır. 2016-2019 yıllarını kapsayan Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Eylem Planı, 2023-2030 yıllarını kapsayan Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik II. Ulusal Eylem Planı, 2023-2028 yıllarını kapsayan Nadir Hastalıklar Sağlık Strateji Belgesi ve Eylem Planı, 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi, 2023-2028 yıllarını kapsayan Engelli hakları Ulusal Eylem Planı bu belgeler arasındadır.
Yeni kurulan bu Komisyonun hazırlayacağı sonuç raporunun; gerçekçi, etkili ve kapsayıcı olabilmesi için, engellilik ile ilgili yukarıdaki tüm komisyon raporlarını ve eylem planlarını dikkate alması ve engelli örgütlerini kapsayıcı bir biçimde toplantılara davet ederek dinlemesi gerektiğini düşünüyorum. Engellilerin, ailelerinin ve onları temsil eden STK’ların, dahil edilmediği bir çalışmanın, amacına ulaşmayacağını düşünüyorum. Bu dahil edilme, her türlü politikanın inşasında ve karar alma süreçlerinde, engellilerin dahil edilmesini gerektiren; katılım ilkesidir ve bizlerin, olmazsa olmazıdır.
Sağlık Hizmetleri Sendikası olarak, biz de önceki komisyonlara sunduğumuz gibi bu Komisyona da rapor hazırlayıp sunacağız. Özellikle vurgulamak istediğim konular arasında şunlar var:
Taraf olduğumuz Birleşmiş Milletler (BM) Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi’nde yer alan tüm taahhütlerin dikkate alınarak bu taahhütlerin, yerine getirilip getirilmediği özel olarak ele alınmalı ve ulusal mevzuatın, sözleşme’ye uyumu sağlanmalı. Ayrıca BM Engelli Hakları Komitesinin, Türkiye’ye göndermiş olduğu 9 Nisan 2019 tarihli Nihai Gözlem Raporunda yer alan endişelerin ve tavsiyelerin ışığında, politikaların yeniden inşa edilmesi için çaba gösterilmesi gerektiği,
Engelsiz Vizyon Belgesinin, “Engellilerin eşit vatandaşlar olarak potansiyellerini gerçekleştirebildikleri içermeci bir toplum inşa etmek vizyonu” ile bağımsız yaşama ve topluma tam katılım hakkına ilişkin politikalar güçlendirilmeli.
Özellikle son yıllarda var olan hakların korunamadığı, kısıtlandığını ya da ortadan kaldırıldığını görüyoruz, Engellilerin ve ailelerinin, insan haklarına ayrımcılığa uğramadan eşit bir biçimde erişmelerini olanaksız hale getirmek yerine, var olan haklar korunmalı ve geliştirilmeli. Komisyonun bakış açısı da BM Engelli Hakları Komitesinin öne çıkardığı “Engellilerin İnsan Hakları Yaklaşımı” olmalı.
Engellilik politikalarının etkili, kapsayıcı ve sürdürülebilir olması için; engellileri, ailelerini, onların sorunlarını da içeren; gerçekçi ve ayrıştırılmış verilerin elde edilmesi gerekiyor. Komisyon toplantısında konuşan Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürü Yasin Akar’ın belirttiği “Türkiye’nin %6,9’u engellidir” verisi; 2011 yılında yapılmış olan Nüfus ve Konut Araştırması verileri arasında yer alır ve 3 yaş altı engelli bebek ve çocukları kapsamıyor. Ulusal Engelli Veri Sisteminde 4,5 milyon engelli vatandaşın kayıtlı olduğunu belirtiliyor ki bu sayı da gerçek sayıyı ortaya koymuyor. Hatırlanmalı ki Türkiye’nin, Engelli Hakları Komitesinden eleştiri aldığı konulardan biri de veri eksikliğinin olmasıdır. Bu Komisyonun en önemli çıktılarından birinin, engellilere ilişkin, ayrıştırılmış verilerin elde edileceği bir çalışma yapılması olması gerektiğini düşünüyorum.
Ben, bir engelli çocuk annesi olarak ve engellilik alanında çalışan bir STK temsilcisi olarak engelliliğin siyaset üstü olduğuna değil, siyasetin tam da içinde ele olduğuna ve hakların konuşulduğu yerde, vicdan ya da merhamet üzerinden değil insan hakları üzerinden konuşulması gerektiğine inanıyorum. Bu Komisyonun, amacına hizmet etmesini ve sonuçları bakımından, engellilerin insan haklarına erişimini ve topluma tam katılımı sağlayacak politika çıktıları olmasını diliyorum.
Ayşe SARI
Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyonu Başkanı