Her çocuğun olduğu gibi özel gereksinimli bireylerin örgün eğitimin içerisinde eğitim alması en doğal hakkı. Tüm taraf olunan uluslararası sözleşmelere ve ulusal düzenlemelere rağmen özel gereksinimli bireyler, eğitim haklarından tam anlamıyla yararlanamıyor ve kaliteli eğitime erişimde problem yaşıyor. Ayrıca bu problemler engelli bireylerin eğitimden kopmalarına neden oluyor.
Türkiye Down Sendromu Derneği tarafından down sendromlu öğrencilerin eğitim durumuna ilişkin hazırlanan Aralık 2023 raporunda ankete katılan 67 ailenin yüzde 49,3’ü okulda problem yaşadığını ifade ediyor. Sorunlar, okula kabul edilmeme, çocuklara karşı ön yargılı davranma, öğretmenlerin bilgi ve farkındalık eksikliği, çocuğun derse aktif katılımının sağlanmaması olarak sıralanıyor. Raporda, okul ortamlarının engelli öğrencilere uygun düzenlenmesi, öğretmenlerin bilgi ve farkındalığını artırılması isteniyor. Engelli öğrenciler için açılan destek eğitim sınıflarından da öğrencilerin yeterince yararlanamadığı belirtiliyor.
‘EĞİTİM HAKLARINA ULAŞABİLMEK EN BÜYÜK SORUN’
Engelli Çocuk Hakları Ağı (EÇHA) Proje Koordinatörü Ali Ulusoy, erişilebilirliğin en büyük sorun olduğunu “Bizler bir sıfır yenik başlamış kişileriz” sözüyle anlatıyor. Hem fiziksel anlamda hem de uygun materyale erişilebilirlik konusunda sıkıntılar yaşandığını belirten Ulusoy, şöyle devam ediyor: “Öğretmenlerin, idarecilerin, velilerin tutumları engelli öğrencilerin eğitime erişilebilirliğini azaltıyor. Bizler çocuklarımızın kendi yetenekleri doğrultusunda gelebilecekleri en iyi yerlere gelmelerini bekliyoruz. Engelli çocuklarımızın ailelerinin de desteklenmesi gerekiyor. Okul içindeki eğitimler çok yeterli olmuyor. Engelli olmayan çocuklar haftada 30-35 saatlik bir eğitim alırken bizim çocuklarımızın 8 saatlik bir eğitimle bu açığı kapamaları mümkün değil. Öğrendiklerini çabuk unutuyorlar, bu nedenle bireyselleştirilmiş eğitimler önemlidir.”
‘ENGELLİ ÖĞRENCİLER EĞİTİMDE İLK VAZGEÇİLEN KİŞİLER OLUYOR’
Bilimsel bir veri olmamakla beraber engelli öğrencilerin lise kademesinde eğitimden daha fazla koptuğunu belirten Ulusoy, “Bireylerin engeline göre değişim gösterebiliyor. Üniversite mezunu olan bedensel engelli öğrenci sayısı çok. Fakat ortaokul ve lise kademelerinde akademik başarı arandığından engelli öğrenciler eğitimde ilk vazgeçilen kişiler oluyor. Eğitim sistemi ve ailenin iş durumuyla da ilgisi var” diyor.
Eğitim hakkının engelli bireylere sanki bir lütuf gibi sunulmaması gerektiğini söyleyen Ulusoy, “Başarabileceklerine ve yapabileceklerine inanmaları gerekiyor ve toplumun da eğitim hakkının bu bireylerin bir insan hakkı olduğunu kabul etmesi gerekiyor. Toplumsal bilinç ve farkındalık düzeyi, eğitimde kaybedilecek tek bir ferdin olmaması gerektiği inancının hem kamu otoritelerinde hem ailede hem de engelli bireyin kendisinde olması gerekir” diye konuşuyor.
‘ENGELLİ BİREYLERİ AÇIK LİSEYE YÖNLENDİRME MODASI YAYGINLAŞTI’
Öğrenciler engeline göre özel öğretim okullarına veya normal okullarda kaynaştırma eğitimine yönlendiriliyor.
Gören Kalpler Eğitim Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve görme engelli psikolojik danışman ve rehber öğretmeni Şule Özcan, kaynaştırma eğitimine yönlendirilen öğrencilerin okullarda gerekli fiziksel düzenleme olmadığı için sıkıntı yaşadıklarını belirtiyor. Özcan, materyale ulaşım, öğretmenlerin yeterli donanıma sahip olmaması ve internetteki içeriklere erişimde sorunlar olduğunu ifade ediyor.
Genel anlamda lisede eğitimden koptuklarını belirten Özcan, şöyle anlatıyor: “Açık lise çıktıktan sonra okulda en ufak bir zorlanmada hemen açık liseye yönlendirme modası yaygınlaştı. Açık liseler normal okulun verimini veremiyor. Çocuk sosyalleşmeden de uzak kalıyor. Eğitim sadece Türkçe, matematik değildir. Açık liseye yönlendirmektense okullarda gerekli düzenlemelerin yapılarak öğrencilerin okullarda eğitime devam etmesinin desteklenmesi daha faydalı olur.”
‘ENGELLİ TUVALETLERİ YA YOK YA DA KULLANILMIYOR’
Okulların fiziksel durumuna ilişkin Özcan, “Görme engelli öğrencilere rehberlik edecek işaretler gibi öncelikle okullarda fiziksel düzenlemeler yapılmalı. Ortopedik engelliler için rampalar olmalı. Engelli tuvaletleri ya yok ya da kullanılmıyor. Materyal ya geç geliyor ya da yetersiz oluyor. Öğretmenlerin engelli öğrenciler konusunda eğitiminin iyi verilmesi gerekiyor” diyor.
