Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Gelir İdaresi Başkanlığı verilerine göre, 2024 yılının Ocak–Ekim döneminde engelli bireyler için ÖTV muafiyetli 166 bin sıfır otomobil satışı gerçekleştirildi. Mevcut yasal düzenlemelere göre ise bu muafiyetten kimlerin ve hangi engel gruplarının yararlanabildiği, belirli şartlara göre şekilleniyor. Bazı engel grupları ÖTV indiriminden yararlanamıyor.
Engelli vatandaşlara yönelik sağlanan vergi muafiyetleri, yalnızca motorlu taşıt alımındaki ÖTV istisnasıyla sınırlı kalmıyor. Elektronik cihazlar, konut vergileri, tıbbi cihazlar ve kamu hizmetlerinden faydalanmaya kadar birçok alanda farklı muafiyet ve indirimler uygulanıyor.
Engelli bireylerin yararlandığı muafiyetler
Elektronik cihazlar açısından, cep telefonu, bilgisayar ya da beyaz eşyalar için engellilere yönelik özel bir ÖTV veya KDV muafiyeti bulunmamakla birlikte, yalnızca engellilerin eğitim, meslek veya günlük yaşamlarını kolaylaştırmaya yönelik özel üretilmiş cihaz ve yazılımlar KDV istisnası kapsamında değerlendiriliyor. Buna göre, görme engellilere yönelik kabartma klavye, baston, yazı makineleri; ortopedik engellilere yönelik tekerlekli sandalye, protez ve ortez gibi cihazlar ile özel bilgisayar programlarında KDV uygulanmıyor.
Konut ve emlak vergisinde ise engelli bireyler için önemli bir muafiyet sağlanıyor. Yalnızca bir konuta sahip olan ve bu konutun brüt 200 metrekareyi geçmemesi şartıyla, %40 ve üzeri engelli sağlık kurulu raporu bulunan vatandaşlar emlak vergisinden muaf tutuluyor. Bu haktan faydalanabilmek için ilgili belediyeye başvurarak, rapor ve tapu belgelerinin ibraz edilmesi gerekiyor.
Sağlık ürünleri ve tıbbi cihazlarda da benzer bir muafiyet geçerli. Sağlık Bakanlığı ve KDV Kanunu uyarınca, engellilere özel tıbbi cihaz ve ekipmanların tesliminde KDV alınmıyor. İşitme cihazları, tekerlekli sandalyeler, protez-ortezler ve rehabilitasyon araç-gereçleri gibi ürünler bu kapsamda değerlendiriliyor.
Eğitim ve kültürel alanlarda ise vergisel değil, erişim odaklı kolaylıklar öne çıkıyor. %40 ve üzeri engelli raporu bulunan bireyler, müze, örenyeri, milli park ve tabiat parkları ile devlet tiyatrolarından ücretsiz yararlanabiliyor.
Kamu hizmetlerinde de çeşitli muafiyetler bulunuyor. Engelli kimlik kartına sahip tüm bireyler, şehir içi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz olarak faydalanabiliyor. Otobüs, metro, vapur gibi toplu taşıma araçlarında bu ayrıcalık, tüm illerde uygulanıyor.
Engellilere yönelik vergi muafiyetleri ve hizmet kolaylıkları, bireylerin toplumsal hayata daha etkin katılımını sağlamak amacıyla uygulanmaya devam ediyor.
Yüzde 90 ve üzeri engel oranına tam muafiyet
Özel Tüketim Vergisi Kanunu (ÖTV) çerçevesinde, engel oranı yüzde 90 ve üzeri olan bireyler, araç kullanma yeterliliği aranmaksızın tam ÖTV muafiyetinden yararlanabiliyor. Bu kapsama ortopedik, zihinsel, görme, iç hastalıklar ve psikiyatrik rahatsızlıklar gibi çok sayıda engel grubu dahil ediliyor. Engelli bireyin aracı kullanamaması durumunda, aracı yakın akrabaları veya yasal vasileri kullanabiliyor. Ayrıca özel donanımlı araç şartı da bu grup için aranmıyor.
Engellilik oranı yüzde 40, yüzde 50 veya yüzde 80 olan bireyler için özel bir ÖTV indirimi bulunmamaktadır. Engel oranı yüzde 90’ın altındaki bireyler sağlık raporunda yer alan özel tertibat gereksinimlerini karşıladıkları takdirde ÖTV muafiyetinden yararlanabilirler.
Engel oranı yüzde 90’ın altında olan bireyler ise yalnızca özel donanımlı araç kullanmak zorundaysa ÖTV muafiyetinden faydalanabiliyor. Bu kapsamda genellikle ortopedik engelliler yer alıyor. Kısmi felç, kol veya bacak kaybı gibi fiziksel engelleri bulunan bireylerin sağlık raporlarında, "özel tertibatlı araç kullanabilir" ibaresinin yer alması gerekiyor. Bu kişiler, yalnızca kendilerinin kullanabileceği şekilde donatılmış araçları ÖTV muafiyetiyle edinebiliyor.
18 yaş altı ağır engelli çocuklar adına da ebeveynleri veya vasileri ÖTV’siz araç alabiliyor. Bu durumda, araç çocuğun taşınması için kullanılıyor. Zihinsel veya psikiyatrik engeli bulunan ve engel oranı yüzde 90’ın üzerinde olan bireyler için de benzer bir hak söz konusu. Bu kişilerin adlarına alınan araçları, üçüncü dereceye kadar yakınları kullanabiliyor.
Kas erimesi (DMD, SMA gibi) hastalıkları ya da kalıcı felç gibi durumlarda, engel oranı yüzde 90’ın altında olsa bile, özel tertibatla araç kullanım zorunluluğu sağlık raporuyla belgelendiğinde ÖTV muafiyetinden faydalanılabiliyor.
“Engel gruplarına göre veri yok”
Yüzde 90 üzeri ve yüzde 40–89 arası engel oranına sahip bireylerin ÖTV muafiyeti hakkı bulunmakla birlikte, Gelir İdaresi Başkanlığı bu iki grup arasındaki dağılıma dair istatistiki veri açıklamıyor. Dolayısıyla ÖTV muafiyetinden yararlanan bireylerin hangi engel grubuna dahil olduğu, kamuoyuyla paylaşılan resmi verilerde yer almıyor.
Muafiyetli araçlar, satın alındığı tarihten itibaren beş yıl boyunca satılamıyor; aksi takdirde tahsil edilmeyen ÖTV, geriye dönük olarak ödeniyor.
Engellilere tanınan ÖTV muafiyeti uygulamasının kapsamı özellikle işitme engelliler gibi bazı grupların muafiyet dışında kalması, eşitlik ilkesi açısından eleştiriliyor.
İşitme engelliler neden ÖTV muafiyetinden yararlanamıyor?
ÖTV muafiyetinde tertibat şartı, engellilik nedeniyle araca özel bir donanım eklenmesini zorunlu kılıyor. İşitme engellilerin araç kullanması için genellikle teknik bir değişikliğe gerek duyulmuyor.
Bu nedenle, işitme engellileri "ekonomik avantaj gerektirecek ölçüde araç kullanma engeli olanlar" arasında değerlendirilmiyor.
Nadiren de olsa bazı istisnalar bulunuyor. Örneğin, bir işitme engelli bireyin aynı zamanda fiziksel bir engeli varsa ve özel tertibatlı araca ihtiyaç duyduğu belgelenirse, bu durumda ÖTV muafiyeti mümkün olabiliyor.
Ayrıca, engel oranı %90 ve üzerindeyse bireyin engel türüne bakılmaksızın ÖTV muafiyeti hakkı doğabiliyor.
